TRANG THÔNG TIN ĐIỆN TỬ
BAN QUẢN LÝ DI TÍCH
TỈNH NGHỆ AN

Mộ và Đền thờ Cương Quốc Công Nguyễn Xí

1.Tên gọi di tích: Mộ và Đền thờ Cương Quốc Công Nguyễn Xí<br /> 2.Địa điểm di tích: xã Nghi Hợp, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An<br /> 3. Nhân vật lịch sử và giá trị di tích:<br /> Nguyễn Xí sinh năm Đinh Sửu (1397) tại làng Thượng Xá, huyện Chân Phúc, đạo Hoan Châu (nay là xã Nghi Hợp, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An), trong một gia đình làm nghề buôn muối. Sau khi Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa đánh đuổi giặc Minh xâm lược, ông đã gia nhập nghĩa quân và trở thành một vị tướng tài ba. Tên tuổi của ông gắn liền với nhiều trận chiến oanh liệt chống giặc Minh thời bấy giờ như trận Tốt Động, Xương Giang...<br /> Năm Mậu Thân (1428), Lê Lợi lên ngôi, Nguyễn Xí được đánh giá là bậc “khai quốc công thần”, được ban quốc tính, làm quan dưới 4 triều vua Lê (Thái Tổ, Thái Tông, Nhân Tông, Thánh Tông). Đặc biệt, ông có công lao to lớn trong việc đánh dẹp bè đảng phản nghịch, phế truất Lê Nghi Dân, đưa Hoàng tử Lê Tư Thành lên ngôi Hoàng đế, tức vua Lê Thánh Tông - vị vua anh minh nhất của triều đại Lê Sơ.<br /> Ông mất ngày 30/10 năm Ất Dậu (1465), thi hài được an táng tại quê nhà ở làng Thượng Xá. Vua Lê Thánh Tông thương tiếc, 3 ngày không ngự triều và truy tặng ông là “Thái sư Cương Quốc công đặc ân khai quốc”. Đánh giá về con người ông, vua Lê Thánh Tông đã viết “...Lúc nước có biến phi thường, chỉ Ngươi lo toan cứu nạn. Cha con một nhà, cùng một lòng diệt phường gian ác. Nghĩa Vua - Tôi nghìn thuở, đỡ mặt trời mà đặt lên cao. Công kém gì đình thần nhà Hán, việc hơn cả các quan nhà Đường. Ba mối rường đã đứt lại được nối, vầng nhật nguyệt đã tối lại sáng ra...”<br /> Đền Nguyễn Xí được vua Lê Thánh Tông cho lập theo chế độ “quốc tạo, quốc tế” vào năm Đinh Hợi (1467) để thờ Thái sư Cương Quốc công Nguyễn Xí, gồm 3 tòa Thượng, Trung, Hạ điện. Đền bị đốt cháy một phần vào thời Mạc. Đến thời Nguyễn, các công trình của đền lần lượt được tu bổ, tôn tạo lại như ngày nay. Đền Nguyễn Xí là một trong những ngôi đền lớn trên địa bàn tỉnh Nghệ An với kiến trúc đẹp và nhiều mảng chạm khắc có giá trị.<br /> Lễ hội đền Nguyễn Xí diễn ra từ ngày 29/01-01/2 âm lịch hàng năm.<br /> Đền được xếp hạng là di tích Lịch sử Văn hoá và Kiến trúc Nghệ thuật cấp Quốc gia tại Quyết định số 34/QĐ- VH ngày 09/01/1990. Đến năm 2020, Lăng mộ và Đền thờ Nguyễn Xí đã được Thủ tướng Chính phủ nâng hạng là di tích quốc gia đặc biệt theo Quyết định số 2280/QĐ-TTg ngày 31/12/2020.